در بحث گذشته در مورد توجه به شخصیت و نقش آن در انتخاب شغل و رشته تحصیلی بحث شد در این مقاله تلاش می شود دیدگاه جان هالند،که یکی از معروفترین دیدگاههای مربوط به رتبه شغل و شخصیت را مطرح نموده است مورد بخث و بررسی. قرار گیرد. از نظر روانشناسی شخصيت عبارت است از ترکيبى از اعمال، افکار، هيجانات وانگيزه‌هاى شخص که در تعامل با موقعيت‌ها و وضعيت‌هاى مختلف نمايان مى شود. بر اساس نظريه هالند انسان با توجه به ويژگى‌هاى شخصيتى خود شغلى را برمى‌گزيند که برآورنده نيازهايش باشد و افرادى که مشاغل يکسانى را انتخاب مى‌کنند تا حدود زيادى ويژگيهاى شخصيتى مشابهى دارند. از این منظر هر کدام از انواع شخصيت نيازمند محيطى است که با آن خصوصيات هماهنگى و سازگارى داشته باشد و بيشترين امکان براى رشد و شکوفايى خود را فراهم آورد. بر اساس این دیدگاه انسانها از نظر شخصیتی به ۶ دسته تقسیم می شوند:
۱- جستجوگر ۲- هنرگرا ۳-اجتماعى ۴- واقع‌گرا ۵- قراردادی ۶- متهور.
از این نظر رضايت شغلى عبارت است ازميزان سازش بين نوع شخصيت ومحيط شغلى است. هر چه ميزان سازش بين اين دو بيشتر باشد رضايت و موفقیت شغلى بيشتر است .
تیپ های شخصیتی:
تیپ جستجو گر: افرادی، تحلیل گر، مستقل، منطقی، هشیار روشنفكر، خوددار، منتقد، درون نگر، كناره گیر، پیچیده، بدبین فروتن، كنجكاو و دقیق هستند. این افراد ترجیح می دهند که وارد فعالیت هایی شوند که پیامد آن بررسی خلاق مشاهده ای نمادین و منظم پدیده های فیزیکی ، زیست شناختی و فرهنگی به منظور فهم و کنترل این پدیده ها ، و اجتناب از فعالیتهای ترغیبی ؛ اجتماعی و تکراری باشد. این تمایلات رفتاری به نوبه خود منتهی به اکتساب صلاحیتهای علمی و محاسباتی و کمبود در قابلیتهای ترغیب کننده می شود این تیپ شخصیتی خود را فردی محقق، روشنفکر ، دارای تواناییهای علمی و ریاضی ؛ و فاقد توانایی رهبری می پندارد که برای علم ارزش قائل است .
تیپ هنرگرا: افرادی مبهم خیالپرداز شهودی، بی نظم غیر عملی، سازش ناپذیر، عاطفی خود انگیخته، مبتكر ابرازگر، مستقل، حساس، آرمانگرا، درون نگر، آزادمنش، و غیر منظم بوده به به دنبال سر و كار داشتن با مواد فیزیكی ، كلامی یا انسانی برای خلق اشكال یا محصولات هنری هستند و ازفعالیتهای آشكار ، سازمان یافته و مرتب بیزارند. این تمایلات رفتاری به نوبه خود ، منتهی به اكتساب صلاحیتهای هنری – زبان ، موسیقی ، نمایش ، نویسندگی – و كمبود در صلاحیتهای نظامی تجاری یا اداری می شود این دسته افراد برای كیفیت های مربوط به زیباشناسی ارزش قائل می شوند.
تیپ اجتماعی: این افراد مسلط، امدادگر، مسئول، اهل همكاری، آرمان گرا، معاشرتی، صبور، تلقینی، مبادی آداب، رفیق، مهربان، فهمیده، سخاوتمند، مشوق و صمیمی هستند که ترجیح می دهند به فعالیت هایی بپردازند كه پیامد آن اداره كردن دیگران به منظور آگاهاندن ، تعلیم ، رشد ، درمان یا راهنمایی آنان و اجتناب از فعالیتهای صریح، مرتب ، سازمان یافته است كه به مواد ، ابزار یا ماشینها مربوط باشد . این افراد دارای صلاحیتهای روابط انسانی مانند صلاحیتهای میان فردی، درمانی و آموزشی و كمبود در صلاحیتهای دستی و فنی هستند.
تیپ واقع گرا: افرادی غیر اجتماعی مادی خود – محور ، همرنگ، طبیعی، انعطاف ناپذیر، رک، بهنجار صرفه جو، اصیل، مصر، غیر شهودی، سرسخت، اهل عمل و بی پیرایه هستند این افراد ترجیح می دهند وارد فعالیتهایی شوند که پیامد آن سروکار داشتن آشکار ، مرتب و منظم با اشیاء ، ابزار، ماشینها و حیوانات و اجتناب از فعالیتهای آموزشی و یا درمانی است . این تمایلات رفتاری به نوبه خود منتهی به اکتساب صلاحیتهای عملی ، مکانیکی ، کشاورزی ، الکتریکی و فنی و به کمبود در صلاحیتهای اجتماعی و تربیتی می شود. این افراد خود را فردی دارای تواناییهای ورزشی و مکانیکی و فاقد توانایی در ارتباط انسانی می پندارند .برای اشیای عینی و خصوصیانت شخصی قابل لمس مانند پول ، قدرت و مقام ارزش قایل می شوند .
تیپ قراردادی: این افراد محتاط، انعطاف ناپذیر، پیگیر، همرنگ، خوددار، اهل عمل، وظیفه شناس، اصولی، دور اندیش مدافع، مطیع، صرفه جو، كار آمد، منظم وفاقد تخیل هستند آنها ترجیح می دهند که به فعالیتهای ساده و مرتب مانند سر و كار داشتن منظم با داده ها ، نگهداری پرونده ها ، بایگانی مطالب ، تكثیر مطالب ، تنظیم اطلاعات نوشتاری و عددی بر طبق نقشه تعیین شده ، به كار انداختن ماشینهای اداری و پردازش داده ها برای كسب اهداف سازمانی یا اقتصادی و بیزاری از فعالیتهای مبهم ، آزاد ، جستجوگرانه یا سازمان یافته بپردازند . این تمایلات رفتاری به نوبه خود منتهی به اكتساب صلاحیتهای اداری ، محاسباتی ، نظم تجاری و كمبود در صلاحیتهای هنری در این تیپ شخصیتی می شود .
تیپ متهور: افرادی زیاده طلب، با انرژی، عشوه گر، ماجراجو، خودنما، خوش بین، خوشخو، هیجانی، مطمئن به خود، جاه طلب، معاشرتی، سلطه جو، برون نگر و پرحرف هستند این افراد به فعالیت هایی می پردازند كه پیامد آن اداره كردن دیگران برای تحصیل اهداف سازمان یا به دست آوردن درآمد اقتصادی، و بیزاری نسبت به فعالیتهای مشاهده ای ، نمادین و سازمان یافته است این تمایلات رفتاری به نوبه خود منتهی به اكتساب صلاحیتهای رهبری ،میان فردی ، تشویق و كمبود در صلاحیتهای علمی می شود . این افراد خود را فردی مبتكر ، ابراز گر ، شهودی ، سازش ناپذیر ، درون نگر ، مستقل ، نامنظم ، دارای توانایی در زمینه های هنری ، موسیقی ، بازیگری ، نویسندگی و گویندگی، مدیریت و تجارت می پندارد
سخن آخر این که: با توجه به شش نوع شخصيت مختلف ، شش نوع محيط شغلي نيز وجود دارد . هر کدام از انواع شخصيت به محيطي نياز دارد که موافق و سازگار با خصوصيات آن باشد و نهايت امکان رشد را براي آن نوع شخصيت فراهم آورد . به عبارت ديگر ، هر فرد در جستجوي محيطي است که بتواند از مهارت ها و توانائي هاي خود حداکثر استفاده را بنمايد و به موفقيت و نيز رضايت شغلي مورد قبولي نايل شود .
